Atatürk dönemi Türkiye Cumhuriyeti (1923-1938), uluslararası ilişkilerde etkin rol oynamak, güvenlik stratejilerini hayata geçirmek, özellikle Lozan'dan kalan dış politikadaki sorunlarını çözmek, ''Yurtta sulh, cihanda sulh'' ilkesini uygulamak gibi amaçlarla çeşitli paktlara, anlaşmalara imza attı. Cemiyetlere ve çeşitli konferanslara katıldı:
DİKKAT: Atatürk Dönemi Uluslararası Anlaşmaların İsimleri İçin Ayrıca BKZ.↴
http://www.sessiztarih.net/2020/07/ataturk-doneminde-yapilan-uluslararasi.html
→18 Ekim 1925 Türk-Bulgar Dostluk Anlaşması: Bu anlaşmaya göre; her iki taraftan da azınlıklar taşınabilir malları ile birlikte karşılıklı göç edebilecek. Atatürk döneminde Bulgaristan'dan Türkiye'ye 200 bin dolayında muhacir Türk geldiği tahmin edilir. 6 Mart 1929 tarihinde ise “Tarafsızlık, Uzlaşma, Adli Tesviye ve Hakem Muahedesi” adı altında bir anlaşma daha yapılmıştır.
DİKKAT: Atatürk Dönemi Uluslararası Anlaşmaların İsimleri İçin Ayrıca BKZ.↴
http://www.sessiztarih.net/2020/07/ataturk-doneminde-yapilan-uluslararasi.html
→18 Ekim 1925 Türk-Bulgar Dostluk Anlaşması: Bu anlaşmaya göre; her iki taraftan da azınlıklar taşınabilir malları ile birlikte karşılıklı göç edebilecek. Atatürk döneminde Bulgaristan'dan Türkiye'ye 200 bin dolayında muhacir Türk geldiği tahmin edilir. 6 Mart 1929 tarihinde ise “Tarafsızlık, Uzlaşma, Adli Tesviye ve Hakem Muahedesi” adı altında bir anlaşma daha yapılmıştır.
→17 Aralık 1925 Türk- Sovyet Dostluk ve Saldırmazlık Paktı: Taraflar arasında saldırmazlık anlaşması yapıldı. İki ülkeden birine dışarıdan yapılan bir müdahalede diğeri tarafsız kalacak.
→22 Nisan 1926 Türkiye-İran Dostluk Anlaşması: Türkiye'nin Tahran Büyükelçisi Memduh Şevket Bey ile İran Başveziri Mehmet Ali Furugi tarafından Tahran'da imzalanarak ilişkilerde yeni dostluk dönemi başladı.
→5 Haziran 1926 Ankara Anlaşması: Türkiye- İngiltere arasındaki bu anlaşma ile İngiltere'nin mandası Irak ile Türkiye sınırı çizildi. Musul, Irak sınırları içerisine bırakıldı.
→25 Mayıs 1928 Türkiye-Afganistan Muhadenet ve Teşriki Mesai Antlaşması (Türk-Afgan Dostluk Anlaşması): Afgan kralı Amanullah Han'ın Atatürk'e yaptığı dostluk ziyareti sırasında imzalandı. Afganistan'a giden uzman sayısı artırıldı. Ayrıca Cumhuriyet döneminde Türkiye'yi ziyaret eden ilk devlet başkanı Amanullah Han'dı.
→1928 Cenevre Silahsızlanma Anlaşması (Konferansı): Türkiye'nin Cumhuriyet döneminde katıldığı ilk uluslararası konferanstır. Sovyetlerin ''topyekün silahsızlanma'' tezi desteklenmiştir. 2 Şubat 1932'de tekrar katılım sağlandı. Silahsızlanma tekrar kabul edildiyse de denetimsizlik ve ilkesizlikler nedeniyle amacına ulaşamadı.
→30 Mayıs 1928 Türkiye-İtalya Tarafsızlık, Uzlaştırma ve Yargısal Çözüm Antlaşması (Türk-İtalyan Dostluk ve Tarafsızlık Anlaşması): Roma'da imzalanan bu anlaşma ile Türkiye ve İtalya arasında aslında göreceli bir barış başladı. Anlaşmayı İtalya adına Başbakan ve Dışişleri Bakanı Mussolini, Türkiye adına Roma Büyükelçisi Suad Bey imzaladı. 5 maddelik bir metinden ve 9 maddelik bir protokolden meydana gelmiştir. Buna göre; iki taraf da, birbirlerine karşı hiçbir siyasi ve iktisadî anlaşmaya katılmayacaklar, iki taraftan birisi saldırıya uğrarsa, diğer taraf tarafsız kalacak, iki ülke arasında ortaya çıkacak sorunlar diplomasi yoluyla çözümlenecek, bu yöntem başarısız kalırsa yargı yoluna gidilecektir
→27 Ağustos 1928 Briand-Kellogg (Paris) Paktı: Savaşın siyasetin önemli bir aracı olmaktan çıkarılması amacıyla ABD Dışişleri Bakanı Kellogg ile Fransa Dışişleri Bakanı Briand arasındaki görüşmeler sonucunda birçok ülkenin katılımıyla Paris Paktı imzalandı. Türkiye de SSCB ile bilikte paktın üyesi oldu.
Ayrıntılı bilgi için BKZ.→ Briand-Kellogg Paktı Nedir?↴
http://www.sessiztarih.net/2014/05/briand-kellogg-pakt-nedir.html
→9 Şubat 1929 Litvinov Protokolü (Paktı): SSCB'nin, Türkiye'nin de aralarında bulunduğu sınır komşularıyla imzaladığı barış içerikli protokoldür.
Ayrıntılı bilgi için BKZ.→ Litvinov Protokolü Nedir?↴
http://www.sessiztarih.net/2014/05/litvinov-protokolu-nedir.html
→3 Ağustos 1929 Türkiye- Hicaz Krallığı Dostluk ve İşbirliği Anlaşması: Böylece Hicaz Necd Krallığı ile ilk diplomatik ilişkiler kuruldu. Türkiye, krallığın siyasi bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü tanımış oldu.
→27-31 Ekim 1930 (Ankara) Türkiye-Yunanistan Dostluk, Tarafsızlık, Uzlaştırma ve Hakemlik Anlaşması: Türk-Yunan ilişkileri, barış çerçevesinde yeni bir döneme başladı. Bu süreçten sonra Türkiye-Yunanistan arasında Türk-Rum Ahali Değişim Sözleşmesi (1933), 1933 Takas anlaşması, 1935 Kliring Anlaşması, 1937 Kaçakçılığın Men ve İzlenmesi Sözleşmesi gibi bir çok dostluk anlaşması yapıldı. 14 Eylül 1933'teki Türk-Yunan Samimi Anlaşma Paktı ise Balkan Antantı'na zemin hazırlayan anlaşmalardan biridir.
→18 Temmuz 1932 Türkiye'nin Milletler Cemiyeti'ne Üyeliği: Üyelik, Türkiye'nin kendi müracaatı üzerine değil; Milletler Cemiyeti'nin çağrısı ve Yunanistan'ın daveti ile olmuştur. Cemiyet-i Akvam'da (Milletler Cemiyeti) 43 üye ülkenin oy birliği ile Türkiye, cemiyete üye olmuştur.
→17 Ekim 1933 Türkiye- Romanya Dostluk, Saldırmazlık, Hakemlik ve Uzlaşma Anlaşması: Balkan Antantı'nın zeminini oluşturan anlaşmalardan biridir.
→3 Temmuz 1933 Londra Sözleşmesi( Mukavelenamesi)- Mütecavizin Tarifi Anlaşması: Londra'da Dünya Ekonomi Konferansı sırasında SSCB '' mütecaviz (saldırı)'' tanımı için bir sözleşme yapılması gerektiğini belirtti. Bu sözleşmenin kaleme alınmasında; Sovyet Dışişleri Bakanı Litvinof, Türkiye Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü ve Romanya Dışişleri Bakanı Titulescu önemli rol oynadı. Süreç içinde birçok ülke bu tanımı kabul etti. 23 Mart 1934'te ise Türkiye'de onayını vermiş oldu. Bir ülkenin başka bir ülkenin kıyılarına, topraklarına, hava sahasına girmesi, karşı ülkedeki çeteleri desteklemesi ve karşı isteğe rağmen bu destekten vazgeçmemesi durumu ''Saldırı'' tanımı olarak belirtildi.
→27 Kasım 1933 Türkiye- Yugoslavya Dostluk, Saldırmazlık, Hakemlik ve Uzlaşma Anlaşması: Balkan Antantı'nın zeminini oluşturan anlaşmalardan biridir.
→9 Şubat 1934 Balkan Antantı: Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya, Romanya dışişleri bakanları tarafından Yunanistan'ın başkenti Atina'da, Almanya ve İtalya'nın yayılmacı politikaları karşı sınırları koruma amacıyla imzalanan anlaşmadır.
Ayrıca BKZ.→Balkan Antantı Nedir?↴
http://www.sessiztarih.net/2014/03/balkan-antanti-nedir.html
→1934 Uluslararası Parlamentolar Birliği Konferansı: İstanbul'da düzenlenen bu genel konferansın ana konusu yine silahsızlanma olmuştur.
→(Türkiye'nin Katılımı-21 Haziran 1935)Rio De Janeiro Anlaşması: 10 Ekim 1933'te Latin Amrika ülkeleri bir araya gelerek olası bir büyük savaşı önleme amacıyla uzlaştırma anlaşması yaptılar. Katılımların süresiz açık olduğu bu anlaşmaya, Türkiye de dahil oldu. 1936'da TBMM tarafından onaylandı.
→20 Temmuz 1936 Montrö (Montreux) Boğazlar Sözleşmesi: İtalya'nın Habeşistan işgali üzerine; Türkiye boğazların güvenliğinin tehlikeye girdiğini bahane ederek bir siyasi nota yayınladı. Bu durum üzerine Montrö'de Boğazlar Sözleşmesi Konferansı yapıldı. Fransa, İngiltere , SSCB, Yunanistan, Yugoslavya, Romanya, Bulgaristan, Japonya ve Türkiye katıldı. Türkiye, imzalanan bu sözleşme ile Lozan'dan bir sorun olarak süregelen ''Boğazlar Komisyonu''nu kaldırdı. Komisyonun tüm yetkileri Türkiye'ye devredildi. Savaş gemilerinin geçişine Türkiye izin verecek; Boğazlar bölgesinde Türkiye'nin askeri olacaktı. Böylece Türkiye egemenlik haklarını kısıtlayan kararları bu anlaşma ile kaldırdı. 1938'de de İtalya bu sözleşmeyi onayladı.
→1936 Akdeniz Paktı (İttifakı): İngiltere, Yunanistan, Türkiye ve Yugoslavya arasında yapılan askeri yardımlaşma anlaşmasıdır. İtalya'nın Akdeniz'deki yayılmacı ve tehditkar politikalarına karşı yapılmıştır.
Ayrıca BKZ.→ Akdeniz Paktı Nedir?↴
→7 Nisan 1937 Türkiye-Mısır Dostluk Antlaşması ve Oturma Antlaşması ile Uyrukluk Sözleşmesi: Türkiye ile Mısır arasında yapılan anlaşmada öncelikle iki ülke arasında bozulmaz bir barış ve dostluk istendi. İkamet (oturma) Antlaşması’nda ise, her iki ülke vatandaşlarının “en ziyade müsaadeye mazhar millet” statüsünden faydalanması esas alınmış; bulunan bütün menkul ile gayrimenkulü satın alma haklarının olduğu belirtilmiştir. Uyrukluk Sözleşmesi’ne göre, 5 Kasım 1914’ten önce Mısır’a yerleşen ve aslen Türk olanlar istedikleri takdirde Türk tabiiyetine geçebileceklerdi. Ancak, 5 Kasım 1914’ten sonra Mısır’a yerleşen Osmanlı tebaası Türk tabiiyetini muhafaza edecekti.
→8 Temmuz 1937 Sadabat Paktı: Türkiye, Afganistan,Irak, İran arasında, İtalya'nın yayılmacı-saldırgan politikalarına karşı oluşturulmuş bir savunma paktıdır. Türkiye doğu sınırlarını güvence altına almıştır.
Ayrıca BKZ.→ Sadabat Paktı Nedir?↴
http://www.sessiztarih.net/2014/02/sadabat-pakti-nedir.html
→14 Eylül 1937 Nyon Konferansı: İngiltere, SSCB, Fransa, Yunanistan, Türkiye, Yugoslavya, Bulgaristan, Romanya, Mısır arasında imzalandı. Akdeniz'de güvenliğin sağlanması amacıyla yapılan paktır. İtalya'nın silah taşıdığı bahanesiyle bazı gemileri denizaltılarıyla batırması tehdidi üzerine toplanmıştır. İsviçre'nin Leman Gölü kıyısındaki Nyon kasabasında imzalanmıştır.
Derleyen: Ali ÇİMEN
KAYNAKÇA:
→Müzehher YAMAÇ, ''FRANSIZ DİPLOMATİK BELGELERİNDE TÜRKİYE-SURİYE SINIR SORUNU (1918 -1940)'',BELLETEN, sayfa 1158.
→Yukarıda adı geçen makaleye genel ağ üzerinden ulaşmak için BKZ.↴
https://www.ttk.gov.tr/Dergiler/Belleten/295-Belleten/11-MYamac.pdf
→Nülüfer KARABULUT, ''İKİ GENEL SAVAŞ ARASI DÖNEMDE SİLAHSIZLANMA KONFERANSLARI VE TÜRKİYE (1923-1939)'',T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ ENSTİTÜSÜ ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ ANABİLİM DALI Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007, sayfalar 33-37-47-50-79-80-81.
→Yukarıda adı geçen yüksek lisans tezine genel ağ üzerinden ulaşmak için BKZ.↴
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/42584.pdf
→Sait DİNÇ, ''Atatürk Döneminde (1920- 1938) Türk Dış Politikasında Gelişmelere Genel Bir Bakış; İkili ve Çok uluslu İlişkiler'' adlı makalesinden yararlanılmıştır.
→Yukarıda adı geçen makaleye genel ağ üzerinden ulaşmak için BKZ.↴
http://turkoloji.cu.edu.tr/ATATURK/arastirmalar/sait_dinc_ataturk_donemi_turk_dis_politikasi.pdf
→Arda BAŞ, ''ATATÜRK DÖNEMİ TÜRKİYE-MISIR İLİŞKİLERİ VE GÜNÜMÜZE ETKİLERİ'', ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ, Cilt XXXI, Sayı:92, Güz 2015, s.57.
→Yukarıda adı geçen makaleye genel ağ üzerinden ulaşmak için BKZ.↴
https://www.atam.gov.tr/wp-content/uploads/Arda-BA%c5%9e-Atat%c3%bcrk-D%c3%b6nemi-T%c3%bcrkiye-M%c4%b1s%c4%b1r-%c4%b0li%c5%9fkileri-ve-G%c3%bcn%c3%bcm%c3%bcze-Etkileri.pdf
→Aydın CAN, ''ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK –AFGAN İLİŞKİLERİ'' adlı makalesinden yararlanılmıştır.
→Yukarıda adı geçen makaleye genel ağ üzerinden ulaşmak için BKZ.↴
http://turkoloji.cu.edu.tr/ATATURK/arastirmalar/aydin_can_ataturk_donemi_turk_afgan_iliskileri.pdf
→Mevlüt ÇELEBİ, ''ATATÜRK DÖNEMİ VE SONRASINDA TÜRKİYE-İTALYA İLİŞKİLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER'',ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ, Cilt XXXI, Sayı:91, Bahar 2015 s.107
→Yukarıda adı geçen makaleye genel ağ üzerinden ulaşmak için BKZ.↴
https://www.atam.gov.tr/wp-content/uploads/Mevl%C3%BCt-%C3%87ELEB%C4%B0-Atat%C3%BCrk-D%C3%B6nemi-ve-Sonras%C4%B1nda-T%C3%BCrkiye-%C4%B0talya-%C4%B0li%C5%9Fkilerini-Etkileyen-Fakt%C3%B6rler.pdf
→Uluslararası Politika Akademisi için BKZ.↴
http://politikaakademisi.org/2012/07/20/1923den-gunumuze-turkiye-suudi-arabistan-iliskileri/
Yorumlar
Yorum Gönder