Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi Kimdir? Sefâretnâmesi Nedir?

    Yirmisekiz Çelebi Mehmet, Paris'e giden ilk geçici elçidir. İlk Türk matbaacılarından Sait Efendi'nin babasıdır. Bu elçilik görevi oğlu Sait Efendi'nin İbrahim Müteferrika ile birlikte ilk Türk matbaasını açmasına neden olacaktır. Lale Devri'nde; İstanbul'dan çıktığı 13 Ekim 1720 ile Fransa'dan İstanbul'a döndüğü 17 Ekim 1921 tarihleri arasında gördüklerini, yaşadıklarını anlattığı edebi esere ise "Yirmisekiz Çelebi Mehmet Sefâretnâmesi" denir.

   Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi, Edirne'de doğdu. Babası Gürcü Süleyman Efendi, Yeniçeri Ocağında padişahın bekçi köpeklerinin baş bakıcısı idi. Gençliğinde Yeniçeri Ocağı'na katılan Yirmi Sekiz Çelebi Mehmet, ocağın yirmi sekizinci ortasına (bölüğüne) bağlı idi. Lakabı da buradan kaldı. Ocakta Muhzır Ağalığı ve Çorbacılık görevlerinde bulundu. Hâceganlık rütbesi ile yeniçeri efendiliğine atandı. Ardından Darphane Nazırlığı'na getirildi.  1718 Pasarofça Anlaşması ile ilgili görüşmelere katıldı. Lale Devri Sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın desteği ile Fransa'ya elçi olarak gönderildi.

   Çelebi Mehmet Efendi, oğlu Sait Efendi ve kalabalık bir maiyet ile birlikte 13 Ekim 1720'de, Osmanlı ile Fransa arasındaki ilişkileri geliştirmek ve Avrupa'daki gelişmeleri öğrenmek amacıyla yola çıktı. 46 günde Fransa'nın Toulon kentine ulaştı. Fakat Montpellier yakınlarında bir adada elçilik ekibi karantina altına alındı. Çünkü Fransa'da o dönem kolera salgını baş göstermişti. Bir müddet sonra ise Paris'te kalabalık bir topluluk kendisini görkemli bir biçimde karşıladı. Seyahatnamede; "Osmanlı gördükleri olmadığından aceb ne asıl âdemlerdir deyu görmeye talip" diye anlatmıştı. Paris'te kaldığı süre içinde kendisi ile özel ilgilenildi.

Elçilik Heyetinin Paris'e Girişi

    Kale istihkâm, şato, saray gezileri yaptı. Halı ve ayna fabrikaları, eczane ve rasathane gezdi. Onuruna yemek daveti verildi. Kral ile av partilerine katıldı. Askeri manevralar izledi. Gezdiği gördüğü yerlere hayran kaldı. Versay Sarayı'nın bahçesinde heykellere, sırayla dizilmiş ağaçlara, havuzlara şaşakaldı. Şehirleri, kanalları gördüğü her şeyi sefaretnamede dile getirdi. Opera izledi. Katıldığı opera gösterisini sefaretnamesinde anlatması ile ilk kez Türk kaynaklarında opera hakkında bilgi verilmiş oldu.

Elçilik Heyeti Paris'te

 Gördükleri karşısında şaşırıp; "Dünya mü'minlerin mahpusu, kâfirlerin cennetidir." nüktesi söylemiştir. Fransa hakkında önemli bilgiler verirken Türk ve Fransız toplumunu, yaşantısını karşılaştırmıştı. Fransız kadınları hakkında ise şunları betimlemiştir:

"Fransa memleketlerinde kadınların itibarı erkeklerden üstün olmağla istedikleri ne ise işlerler ve murad ettikleri yere giderler. En ala beyzade, en düşkününe haddinden ziyade riayet ve hürmet ederler. Avratların sözü geçer, hatta Fransa avratların cennetidir, zira hiç zahmet ve meşakkatleri yoktur... Paris sokakları çok kalabalık görünür, zira avratlar sokaklarda ev ev gezerler, asla evlerinde oturmazlar. Erkeklerle kadınlar bir arada olduklarından şehrin içi ziyade kalabalık görünür. Dükkanlarda oturup, alışveriş edip, pazarlık eden avratlardır.."

Çelebi Mehmet Efendi, Paris'te gördüğü seralar hakkında ise şu bilgileri vermiştir:

".. Paris şehrinin havası soğuk olduğu için Yeni Dünya nebatlarına uygun olmadığından limonluk gibi kışlık yerler yapıp etrafını cam çerçevelerle kuşatmışlar. Bunların altları boş olduğundan ocaklar yapmışlar, şiddetli kışta Yeni Dünya havasına eş olacak kadar ateş yakarak hamam gibi alttan ısıtırlar. Sıcaklık ılık ve lazım geldiği derecede olsun diye sadece tezek yakarlar.."

Çelebi Mehmet Efendi-Fransa Kralı huzurunda

   Yirmisekiz Mehmet Efendi Sefâretnâmesi, hem edebi ve tarihi açıdan hem de Osmanlı modernleşmesi açısından önemli bir kaynaktır. Çelebi'nin gezip gördüğü yerleri, kendi karşılaştırmalı üslubu ile dikkatli bir biçimde betimlemesi, esere ayrı bir edebi hava katmıştır. Sefaretnamesi ile Batı kültürünün etkilerini Osmanlı coğrafyasına taşımıştır. Geçici sefirlik sonrası sadece Osmanlı değil, Fransa da etkilenmiştir. Başta Fransa olmak üzere Avrupa ülkelerinde "Turguerie" akımının doğmasına yol açmıştır. Balolarda Türk kıyafeti giymek, Türk karakterleri romanlarda, operalarda ve balelerde canlandırmak gibi birçok şey moda olmuştur.

→Sefaretname Nedir? Ayrıca BKZ.↴
http://www.sessiztarih.net/2020/07/sefaretname-nedir.html

→Osmanlı'da İlk Geçici Elçilik nereye Açıldı?Ayrıca BKZ.↴
http://www.sessiztarih.net/2020/07/osmanli-ilk-kez-gecici-elciligi-hangi.html

Derleyen: Ali ÇİMEN

Kaynakça:

→Dr. Esin ŞAHİN, "Edebi Bir Tür Olarak Klâsik Edebiyatımızda Sefâretnâmeler", A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı:33, Erzurum 2007, s.61.-68.

→Türkan POLATÇI, "Osmanlı Batılılaşmasında Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin Paris Sefaretnamesi’nin Önemi", Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:2, Sayı:2, 2011, s.249-263.

 →TDV İslam Ansiklopedisi, "Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi", Cilt:43 İstanbul, 2013, s. 551-552.