Haliç Konferansı (1924) Nedir?

   Musul Sorununu konuşmak üzere 19 Mayıs 1924'te Türkiye ile İngiltere arasında İstanbul'da yapılan konferansa Haliç Konferansı (İstanbul, Tersane) denir. Konferans heyetlerine, Türkiye adına TBMM Başkanı, İstanbul milletvekili Ali Fethi (Okyar) Bey, İngiltere adına Irak Yüksek Komiseri Sir Percy Cox başkanlık yapmıştır. Kasımpaşa'da eski Bahriye Nazırlığı  binasında yapıldığı için Haliç Konferansı denilmiştir.

       Lozan'da çözüme kavuşmayan ve sonraya bırakılan sorunlardan biri Musul Sorunu idi. Türkiye-Irak sınır sorunu ya da Musul Sorunu, Lozan'da dokuz ay içerisinde Türkiye ile Irak'ın mandası Büyük Britanya arasında yapılacak görüşmelere bırakılmıştı. Bu süreçte gelişme olmazsa sorun Milletler cemiyeti'ne götürülecekti.

    Lozan'a sadık kalınarak Haliç'te görüşmeler başladı. Türkiye Süleymaniye, Kerkük ve Musul'un kendi sınırları içerisinde kalmasını istiyordu. Hatta böyle bir sınır tanımı yapılırsa buradaki petroller için İngiltere'ye ortaklık verilmesi de plan dahilindeydi. Bölgenin coğrafi, tarihi, siyasi, demografik gerekçelerden dolayı kendisine bağlanmasını istiyordu. Zaten Lozan'da bölgenin Türk ve Kürt nüfusa sahip olduğu İngilizler tarafından da kabul  edilmişti. Fethi Bey, bu iki unsurun kardeş olduğunu ve bir toplumun parçası olduğunu Haliç'te de karşı tarafa iletmişti. 

   İngiltere Musul konusundaki sert tutumundan vazgeçemiyordu. İngiltere'de Ocak 1924'te Lloyd George hükümeti düşmüş, Lord Curzon Dışişleri Bakanlığını bırakmış, Ramsay Mc Donald liderlğinde İşçi Partisi hükümeti kurulmuştu. Böyle bir değişime rağmen İngiliz hükümetinin sert politikası milim oynamıyordu. Hatta Sir Cox, Lozan'daki İngiliz diplomatlardan daha da ileriye gitti. Irak sınırlarına Musul ile birlikte Hakkari'yi de istedi. Amaçları Hakkari'de bir tampon Nasturi Devleti kurmaktı. Bu durum işleri çıkmaza sokmak demekti. Çünkü İngilizler böyle yaparak sorunu daha güçlü olduğu Milletler Cemiyetine götürmek istiyorlardı. Bu da İngilizlerin planıydı.

   Ortaya çıkan durum ile Tersane (Haliç) Konferansı çıkmaza girdi. 5 Haziran 1924'te konferans sonuç alınamadan dağıldı. Türkiye görüşmelerin sürmesini talep etti. İngilizler ise her zaman yaptıkları bir oldu-bitti ile masadan kalkıp sorunu tek taraflı olarak 6 Ağustos 1924'te Milletler Cemiyeti'ne götürdü. Hemen bir gün sonra Hakkari'de Nesturi (Nasturi) İsyanının patlak vermesi ise kayda değerdi.

Ayrıca BKZ. Nasturi İsyanı Nedir?↴

http://www.sessiztarih.net/2020/06/nasturi-isyan-nedir.html

Derleyen: Ali ÇİMEN

Kaynakça:

→Dr. Bilâl N. ŞİMŞİR, ''Musul Sorunu ve Türkiye-İngiltere-Irak İlişkileri'', Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XXI, Kasım 2005, Sayı 63, s.859-916.

Yukarıda adı geçen makaleye genel ağ üzerinden ulaşmak için BKZ.↴

https://www.atam.gov.tr/wp-content/uploads/Bil%c3%a2l-N.-%c5%9e%c4%b0M%c5%9e%c4%b0R-Musul-Sorunu-ve-T%c3%bcrkiye-%c4%b0ngiltere-Irak-%c4%b0li%c5%9fkileri.pdf

→Dç. Dr. Ercan KARAKOÇ, ''Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi II Atatürk Dönemi Dış Politikası: Lozan Antlaşmasıyla İlgili Konular, İngiltere ile Musul Sorunu'',İstanbul Gelişim Üniversitesi. adlı ders notlarından yararlanılmıştır. Bu kaynağa genel ağ üzerinden ulaşmak için BKZ.↴

http://acikerisim.gelisim.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11363/1754/10.%20Hafta%20Sunum.pdf?sequence=1&isAllowed=y