Timur Devleti

 Timur Devleti(1370-1507)

Uluğ Bey

Emir Timur, 1336’da Semerkant yakınlarında Keş şehrinde doğdu. Babası Barlas Kabilesi lideri Turgay olan Timur, Çağatay Hanlığında görevli bir komutandı. 1360’lı yıllardan itibaren Emir Timur, Çağatay Hanlığı’nın zayıflamasından yararlanarak gücünü artırdı. 1370 yılında ise Çağatay Hanlığı toprakları üzerinde Timur Devleti’ni kurdu. Devletinin kurulduğu yer Maveraünnehir, merkezi ise Semerkant şehri idi. Emir Timur Timurleng (Aksak Timur) olarak da anılır. Çünkü girdiği bir savaşta ayağından yaralanmış ve ayağı sakat kalmıştı.

Emir Timur, 1370-1405 yılları arasında seferler yaptı. Bu seferler sonucunda; Doğu Türkistan, İran, Azerbaycan, Harezm, Hindistan Delhi Sultanlığı, Irak, Suriye, Altın Orda Hanlığı ve Osmanlı Devleti’nin de içinde bulunduğu geniş bir alana egemen oldu. Altınorda Hanı Toktamış üzerine düzenlediği sefer sonucu Altınorda Devleti’ni yıktı. Bundan sonra Moskova Knezliği güçlendi ve XVI. yüzyıldan itibaren güneye doğru; yani Kafkaslara ve Deşt-i Kıpçak bölgesine inmeye başladı.

Timur

1398’li yıllarda Hindistan Delhi Sultanlığı’na sefer düzenledi ve bölgede siyasi, sosyo-ekonomik yapıyı etkiledi. Türkistan’a da egemen olan Timur; Özbek, Türkmen ve Kazak Türklerinin de tarihini, kaderini etkiledi. 

Etkilediği kader, bunlarla da sınırlı kalmadı. 1402 yılında Çin Seferi’ne gitmeden önce, batı bölgelerini kontrol altına almak ve Türk cihan hâkimiyeti töresi gereği tek büyük Türk devleti olmak isteyen Timur, Osmanlı Devleti Sultanı Yıldırım Bayezit ile Ankara’da Çubuk Ovası’nda karşılaştı. Tarihte Ankara Savaşı olarak bilinen bu büyük mücadeleyi kazanan Timur Yıldırım Bayezit ve oğullarından şehzade Mustafa’yı esir aldı. Hükümdarsız kalan Osmanlı Devleti Fetret Dönemi’ne girdi. Yıldırım’ın oğulları arasında 11 yıl sürecek kanlı bir taht kavgasını başlattı. Osmanlı yıkılma tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. Anadolu’da Türk siyasal birliğini de bozan Timur Anadolu Türk beyliklerinin yeniden kurulmasına müsaade etti.

Şahruh

Büyük Çin Seferi için her şey hazırdı. Hemen ülkesine dönen Timur Çin Seferi’ne çıktığı sırada hastalanarak vefat etti. (1405) Timur’un oğulları ve torunları da zaman kaybetmeden ülkeyi töre gereği paylaştı: Timurlular; küçük oğul Şahruh Horasan, üçüncü oğlu Miranşah Bağdat ve Azerbaycan, torun Muhammed başkent Semerkant, torun Pir Muhammed ve İskender İran’ı aldı. Bunların içinde Şahruh, Maveraünnehir bölgesini de ele geçirerek Herat başkent olmak üzere bir devlet kurdu. İran ve Azerbaycan’ı ele geçirdi. 1407-1447 yılları Şahruh dönemi, Türkistan’ın kültür hayatının gelişmesi için altın yıllar oldu.  Ölümüyle birlikte Timur Devleti de eski gücünden uzaklaşmaya başladı.

Şahruh’un ölümünden sonra tahta oğlu ve Timur’un torunu ünlü astronomi bilgini Uluğ Bey geçti. 2 yıllık kısa saltanat dönemi karışıklıklar içinde geçen Uluğ Bey’in oğlu(Abdüllatif) tarafından öldürülerek tahtan indirilmesi sonun başlangıcı oldu.

Hüseyin Baykara

Miranşah’ın torunu Ebu Said ise 1469’da Akkoyunlu Uzun Hasan’a yenilince Horasan’ın batısı tamamıyla kaybedildi. Sanat ve edebiyat alanında önemli eserler veren Hüseyin Baykara (1469-1506) Horasan bölgesine egemen olduktan sonra başkent Herat’ı bir ilim merkezi haline getirdi. Muhakemetü’l- Lügateyn’in sahibi ünlü bilim adamı, devlet adamı ve şair Ali Şir Nevai burada yetişti.

1507’de Hüseyin Baykara’nın oğlu Bediüzzaman’ın hükümdar olduğu dönemde, Özbek lider Şibani Muhammed Han Herat’ı ele geçirerek Timur Devleti’ne son verdi. Sonrasında Türkistan’da tutunamayan Timurlu Babür, 1519’da Hindistan’da, Hint-Babür Türk Devleti’ni kurdu.