Montrö (Montreux) Boğazlar Sözleşmesinin Önemi Nedir?

  Türkiye'nin Çanakkale ve İstanbul boğazlarındaki egemenlik haklarına tam olarak sahip olduğu anlaşmadır. Boğazların denetiminin Türkiye'ye bırakıldığı anlaşmadır. Boğazlar rejimi konusu ile ilgili 20 Temmuz 1936'da İsviçre'nin Montreux (Montrö) kentinde imzalanan sözleşmedir. Sözleşme 29 maddeden oluşmaktadır. Ayrıca 4 adet ek madde ve bir de protokol bulunmaktadır.

  Başta Türkiye olmak üzere İngiltere (Birleşik Krallık Ülkeleri), SSCB, Fransa, Japonya, Romanya, Yunanistan, Bulgaristan, Yugoslavya ülkelerinin katıldığı bir sözleşmedir. Sözleşmeye imza atan devletler şöyle geçmektedir:

"MAJESTE BULGARLAR KRALI, FRANSA CUMHURİYETİ BAŞKANI, MAJESTE BÜYÜK BRİTANYA, İRLANDA VE DENİZLER ÖTESİ BRİTANYA ÜLKELERİ KRALI, HİNDİSTAN İMPARATORU, MAJESTE ELENLER KRALI, MAJESTE JAPONYA İMPARATORU, MAJESTE ROMANYA KRALI, TÜRKİYE CUMHURİYETİ BAŞKANI, SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLERİ BİRLİGİ MERKEZİ YÜRÜTME KOMİTESI VE MAJESTE YUGOSLAVYA KRALI..."

  Lozan Barış Anlaşması'nda boğazların her iki yakası askerden arındırılacak ve askeri tatbikatlara kapalı olacaktı. Bu durumu denetleme görevini de Türkiye başkanlığındaki Boğazlar Komisyonu yapacaktı. Türkiye için bu durum egemenlik haklarına aykırı bir durumdu. 1930'lu yıllardan itibaren Almanya'nın silahlanması, Almanya'nın Japonya'nın Milletler Cemiyetine ters bir biçimde yayılmacı politikalar sürdürmesi gibi nedenler gösterilerek, boğazların statüsünün yeniden görüşülmesi için başvuruldu. Böylece ülkeler 1923 Lozan boğazlar sözleşmesinde yapılacak değişiklik için 22 Haziran 1936'da Montreux'da toplandı. Sözleşme ise 20 Temmuz'da imzalandı. Buna göre;

-Boğazlar Komisyonu kaldırıldı. Bu komisyonun görevleri Türkiye'ye devredildi.

-Boğazların her iki yakasında Türkiye asker bulundurabilecekti.

-Yabancı ticaret gemileri boğazlardan serbestçe geçebilecekti.

-Yabancı savaş gemilerinin geçişi Türkiye'nin iznine bağlıydı.

-Türkiye savaş tehlikesi ile karşı karşıya kalırsa yabancı savaş gemilerinin boğazdan geçişi kendi takdirine kalacaktı.

 İngiltere Montrö'de Türkiye'yi destekledi. Akdeniz'de İtalya'nın daha fazla yerde sözünün geçmesini isteyemezdi. Türkiye ile çıkarları gereği aradaki buzları eritti. İtalya ise sözleşmeyi Mayıs 1938'de kabul etti.

  Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile Türkiye boğazlarda denetim egemenliğini sağladı. Boğazlarda mutlak otorite Türkiye'ye ait oldu.

Derleyen: Ali ÇİMEN

Kaynakça:

 →Montrö Boğazlar Sözleşmesi,TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 30, İstanbul 2005, s. 274-276.

→Ayrıca BKZ. Montrö Boğazlar Sözleşmesi Maddeleri↴

http://sam.baskent.edu.tr/belge/Montro_TR.pdf