Osmanlı Devleti döneminde, esnaf- zanaatkâr olmak isteyen bir kimsenin çıraklık- kalfalık dönemlerini bitirip ustalık dönemine başlaması ile dükkan açma izni ya da çalışma yetkisi alması durumuna Gedik denir. Kısaca ticaret ve zanaatla uğraşma yetkisi,iznine sahip kişi gedik imtiyazlı kişidir. Gedik, Osmanlılarda askeri, hukuki, idari, mali alanlarda farklı anlamlarda kullanılmış bir kavramdır. Bu alanlarda imtiyazları ve ayrıcalıkları olanlar için kullanılmıştır. En önemli anlamı ise esnaf unsurunun imtiyazı anlamıdır.
Gedik sistemi; esnaf ve zanaatkar sistemi içerisinde çalışma yetkisinin alınmasına, esnaf ve zanaatkarların yardımlaşmasına, organizasyonuna dayalı bir sistemdir. Ahilik ve loncalık sisteminin bir devamı niteliğindedir. Esnaf ve zanaatkarlar organizasyonu XVII. yüzyıldan itibaren gedik şeklindeki ortak çalışma alanlarını doğurmuştur. Ayrıca Gedik sistemi içerisinde bulunan esnaf ve sanatkarlar arasında din ayrımı yapılmazdı. Gayrimüslimler de bu teşkilatlanma içerisinde bulunabilirdi. Gedik yapısı, günümüz ticaret ve sanayi odalarına benzetilebilir.
Osmanlı şehirlerinde ticaret ve zanaat işleri belli bir plana ve yasaya göre yapılırdı. Her bir esnaf-zanaat kolunun ayrı ayrı loncası olur; o loncada titiz kurallar çerçevesinde çıraklar yetiştirilir ve ustalığa kadar çıkarılırdı. Dükkan açma yetkisi ise hemen her yerde verilmezdi. Bazı kentlerde meslek alanlarına göre dükkanlara sınırlama getirilir; her yerde gedik izni verilmezdi. Dolayısıyla bir kişi usta olarak işin ehli de olsa bir izin-imtiyaz belgesi olmadıkça ya da zorunlu bir durum vuku bulmadıkça asla dükkan açamazdı. Böylece ticaret yapacakların ve ticari dükkanların sayıları sınırlandırılmıştı.
Osmanlı'da, Ahilikten loncalığa ve gedik yapısına kadar kurulmuş bu esnaf ve sanatkar organizasyonu XVIII. yüzyıla kadar en kaliteli ve verimli dönemlerini yaşadı. Osmanlı'nın sosyo-ekonomik çöküş dönemi ile birlikte esnaf da malını satamaz duruma geldi. Esnaf, ithal edilen Avrupa malları ile rekabet edemez duruma geldi. Lonca ve gedik sistemleri çöktü.
 |
| Ebüssuûd Efendinin Gedik Risalesine Ait 2 Sayfa |
Derleyen: Ali ÇİMEN
Kaynakça:
→Nuran KOYUNCU, ''Osmanlı Devleti'nde Esnaf Gediklerinin Hukuki Esasları, Gelişimi ve İlgası'', Selçuk Üni. Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:26, Sayı:2, 2018, s.47-76.
Yukarıdaki makaleye genel ağ üzerinden ulaşmak için BKZ.↴
Yorumlar
Yorum Gönder