Osmanlı Devleti'nde Fikir Akımları LGS Özet

    Osmanlı Dağılma Döneminde; Fransız İhtilali'nden doğan milliyetçilik akımı, Osmanlı Devleti'ni siyasi olarak etkiledi. Milliyetçilik akımı nedeniyle içinde bir çok milleti barındıran Osmanlı Devleti parçalanmaya başladı. Öte taraftan Sanayi İnkılabı, Kapitülasyonlar ve Duyun-i Umumiye nedeniyle, ekonomik açıdan iflas yaşandı. Osmanlı Devleti yıkılmaya başlamıştı. Bu yıkımdan, dağılmadan Osmanlıyı kurtarmak amacıyla çeşitli fikir akımları ortaya çıktı. Bu akımlar kısaca şunlardır:

1-Osmanlıcılık: Osmanlı sınırları içinde yaşayan herkesi hiçbir ayrım yapmadan Osmanlı vatandaşı olarak kabul eden fikir akımıdır. Osmanlıcılığa göre; din, dil, ırk ayrımı yapılmaksızın Osmanlı'da yaşayan herkes Osmanlı vatandaşıdır ve eşittir. Osmanlı'da yaşayan azınlıklar (Rumlar, Sırplar, Ermeniler gibi azınlıklar) isyan edip Osmanlı'dan ayrılmaya başlayınca, Osmanlıcılık önemini kaybetmeye başladı. En fazla kitleye hitap eden fikir akımıdır.

2-İslamcılık: (Ümmetçilik- Panislamizm) Bütün Müslümanların birliğini savunmuştur. Bütün müslümanlar Osmanlı halifesinin çatısı altında birlik içinde yaşamalıdır. I. Dünya Savaşı'nda, Hicaz- Yemen Cephesinde Arapların İngilizlerle işbirliği yaparak Osmanlı'ya saldırması sonucunda önemini kaybetmiştir.

3-Batıcılık: (Garpçılık) Batının bilim ve tekniğinin takip edilmesi gerektiğini, Batı tarzında yenilikler yapılması gerektiğini savunan fikir akımıdır. Osmanlı Devleti, Avrupalı, batılı ülkelerden geri kaldığından bu açığını onları takip ederek kapatmalıdır. Ortaya çıkan en eski fikir akımıdır. Geçmişi Lale Devrine (1718-1730) dayanır. Fakat geç kalınması ve yapılan batı tarzı yeniliklere muhalefet edilmesi gibi nedenlerle bu fikir akımı da Osmanlıyı kurtaramamıştır.

NOT: Kurtuluş Savaşı sonrası Türkiye'de yapılan inkılaplar, Batıcılık fikri doğrultusunda yapılmıştır.

4-Türkçülük: (Turancılık- Pantürkizm) Bütün Türklerin bir arada, milli değerlere sahip çıkarak yaşaması gerektiğini savunan fikir akımıdır. Buna göre kurtuluşun yolu bütün Türklerin birleşmesidir. En son ortaya çıkan fikir akımıdır.

NOT: Kurtuluş Savaşı'nın başlamasında etkili olan fikir Türkçülük (Türk Milliyetçiliği) fikridir.

NOT: Bunların dışında bir de Adem-i Merkeziyetçilik (Teşebbüs-i Şahsi) fikri vardır. Buna göre; Osmanlı'da yaşayan milletler federatif bir yapıda yaşamalı ve bu toplumlara geniş özgürlükler tanınmalıdır.

Hazırlayan: Doğan KILIÇ

                        Sosyal Bilgiler Öğretmeni