19 Mayısta Atatürkle Samsun'a Çıkan Askeri Maiyet

      Kurtuluş Savaşı'nın lideri ve Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk ile 16 Mayıs günü, Bandırma Vapuruna binen kişilerin birçoğu, Atatürk ile birlikte çalışmış ve sonra Cumhuriyetle birlikte ülkeye hizmet etmeye devam etmiş kişilerdi. 16 Mayıs'ta İstanbul'dan hareket eden Bandırma Vapuru 19 Mayıs 1919'da Samsun'a ulaştı. Dokuzuncu Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa, resmi görevi bir yana İstiklal Savaşı'nın ilk  adımlarını atmaya başladı. Mustafa Kemal Paşa'nın IX. Ordu Müfettişliği karargâhına mensup 18 kişiyi, görevlerini ve yaşam hikayelerini kısaca sıralayalım:

1- Ref'et Bey (Bele),(Kurmay Albay, III. Kolordu Kumandanı): Atatürk'ün silah arkadaşlarından Refet Bele, 1881'de İstanbul'da doğdu. I. Dünya Savaşında Filistin cephesinde başarı ile görev aldı. Erzurum ve Sivas kongrelerine katıldı. Heyet-i Temsiliye'de görev yaptı. I. TBMM'de İzmir milletvekilliği ve İçişleri Bakanlığı görevlerinde bulundu. Ekim 1920'de TBMM'ye karşı çıkarılan Konya Ayaklanmasını bastırdı. Kurtuluş Savaşı'nın Batı Cephesinin güney kesiminde komutanlık görevine getirildi. Bu dönemde Tuğgeneralliğe terfi etti. 1921 Mudanya Ateşkesiyle birlikte Trakya yöresinin Yunanlılardan alınması için görevlendirildi. İstanbul milletvekilliği görevi de yapan Refet Paşa, 1924'te kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kurucuları arasında yer aldı. 1926 İzmir Suikasti davasında yargılandı; fakat beraat etti. 1963'te İstanbul'da hayatını kaybetti.

Ref'et Bele

2-Kâzım Bey (Dirik), (Kurmay Albay, Karargâh Kurmay Başkanı): 1880'de Manastır'da doğdu. I. Dünya Savaşında çeşitli görevler aldı. 30 Haziran 1919'da Erzurum valisi oldu. İzmir Valiliği yaptığı sırada 1926'da, İzmir suikastinin planını çözdü. 1941'de Edirne'de hayatını kaybetti.

Kazım Dirik

3-Cevat Abbas Gürer (Atatürk'ün Çanakkale'den beri yaveri, Başyaver): 1887'de Niş'te doğdu.  1908'de Harbiye Mektebi'ni bitirdi. 13 Kasım 1918'de, Mustafa Kemal Paşa ile tam da İstanbul'un işgal edildiği gün geldikleri İstanbul'da; paşanın''Geldikleri gibi giderler.''sözünün tanığıydı. Mustafa Kemal Paşa, Amasya Genelgesi'ni kendisine yazdırdı. Heyet-i Temsiliye'de kâtiplik görevinde bulundu. Son Osmanlı Mebuslar Meclisi toplantısına Bolu meb'usu olarak katıldı. TBMM'de yine Bolu milletvekilliği görevinde bulundu. 1943'te, Yalova'da yaşama veda etti.

Cevat Abbas ve Mustafa Kemal

  

4- Muzaffer Kılıç (Teğmen, müfettişlik 2. yaveri) : 1897'de İstanbul'da doğdu. Hukuk Fakültesi mezunu da olan Muzaffer Kılıç, Giresun milletvekilliği görevinde bulundu. 1959'da Ankara'da vefat etti.

Muzaffer Kılıç

5-Arif Bey(Mehmet Arif Ayıcı, 2. Kurmay Başkanı, Kurmay Başkan yardımcısı): 1882'de Adana'da doğdu. Kurtuluş Savaşı yıllarında Pozantı Kuşatması ve Düzce Ayaklanmasının bastırılmasında görev aldı. Batı Cephesinde de görev aldı. 1923'te Eskişehir milletvekili olarak TBMM'ye girdi. İzmir Suikasti davasında suçlu bulunarak idam edildi. Cephede çadırında ayı beslediği için ''Ayıcı Arif'' lakabı ile anıldı.

Arif Bey

6-Hüsrev Gerede(Kurmay Binbaşı, Harekat Sb. Şefi, Siyasi ve Milli Propaganda Memuru): Hüsrev Sami Bey 1886'da, Edirne-Karaağaç'ta doğdu. Erzurum ve Sivas Kongrelerinde yer aldı. Heyet-i Temsiliye üyesi oldu. Son Osmanlı Mebusan Meclisine Trabzon mebusu olarak katıldı. Yine TBMM'de Trabzon milletvekili olarak görev yaptı. Gerede Ayaklanmasının bastırılmasında önemli bir rol oynadı. Büyükelçilik görevlerinde bulundu. 1962'de İstanbul'da vefat etti. 

Hüsrev Bey

7-Kemal Doğan (Topçu Binbaşı, Müfettişlik Topçu Komutanı): 1879'da Üsküp'te doğdu. Balkan, I. Dünya ve Kurtuluş Savaşlarında görev aldı. Ağrı ve Kırklareli milletvekilliği yaptı. 1951'de vefat etti.

Kemal Bey

8-Dr. İbrahim Tali Öngören (Albay, Müfettişlik Sağlık Başkanı): 1875'de İstanbul'da doğdu. Trablusgarp Savaşı'na askeri hekim olarak katıldı. Doğu Halkları Kurultayında Ankara hükümetini temsil etti. Varşova elçiliği ve milletvekilliği görevlerinde de bulunan İbrahim Talî Bey, 1952'de vefat etti.

9-Dr.Refik Saydam (Binbaşı, Müfettişlik Sağlık Başkan yardımcısı):1881'de İstanbul'da doğdu. TBMM'ye Doğubeyazıt milletvekili olarak girdi. 1921'de Sağlık Bakanı oldu. 1923'ten itibaren İstanbul milletvekilliği yaptı. 1928'de Hıfzısıhha Enstitüsü ve mektebinin kuruluşunda başrol oynadı. Kızılay Başkanlığı yaptı. Sağlık alanında birçok çalışmada bulundu. 1939-1942 yılları arasında Başbakanlık görevinde bulundu. Böylece Türkiye Cumhuriyetinin 4. başbakanı oldu. 1942'de İstanbul'da vefat etti.

Refik Saydam

10-Mümtaz Tünay (Kurmay Yüzbaşı, Erkan-ı Harbiye Genel Sekreteri): Mümtaz Bey, 1885'de Silifke'de doğdu. Çeşitli askeri görevlerde bulunan Mümtaz Bey, 8. Kolordu komutanlığındaki görevlerinden sonra emekli oldu. 1946'da vefat etti.

Mümtaz Tünay

11-İsmail Hakkı Sadıkoğlu (Ede),(Kurmay Yüzbaşı, Erkan-ı Harbiye Genel Sekreteri): 1886'da Edirne'de doğdu. Almanya'da şifre çözme eğitimleri aldı. Çanakkale savaşında Mustafa Kemal'in yanında görev aldı. Bundan sonraki süreçte de Mustafa Kemal Paşa ile birlikte savaş yıllarında mücadele verdi. 1943'te İstanbul'da vefat etti.

12-Arif Hikmet (Gerçekçi), (Yüzbaşı, Yaver): 1894(95) tarihinde İstanbul'da doğdu. Kurtuluş Savaşında Refet Paşa'nın maiyetinde emir subayı olarak görev aldı. Tümgeneral hakim olarak emekli olduktan sonra 1970'te vefat etti. Atatürk ile Samsun'a giden askeri görevliler içinde hayatını kaybeden en son kişi Arif Hikmet Beydi.

Arif Hikmet Bey

13-Hayati Bey (Üsteğmen, Emir Subayı): 1892'de İstanbul'da doğdu. TBMM kaleminde görev aldı. Sürekli  Atatürk'ün yakınında görev aldı. 1926'da vefat etti.

14-Ali Şevket (Öndersev), (Yüzbaşı, Emir Subayı): 1884'te Selanik'te doğdu. I. Dünya Savaşında görev aldı. Gümüşhane milletvekili oldu. 1940'da hayatını kaybetti.

Ali Şevket Bey

15-Abdullah Bey (Kunt), (Üsteğmen, Erzak Subayı): 1888'de Debre'de doğdu. Devlet Demiryolları Başmüfettişliği görevinde bulundu. 1961'de vefat etti.

16-Fâik Bey (Aybars) ( Karargah I. Sınıf Şifre Katibi): 1881'de İstanbul'da doğdu.  I. Dünya Savaşı'nda Genelkurmay Şifre Kaleminde görevlendirildi. 1932'de kendi isteği ile ordudan ayrılan Faik Bey,  Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı İskân Genel Müdürlüğü mûtemedliğine geçti. Yaş haddinden emekli oldu. 1945'de, İstanbul'da vefat etti.

17-Memduh Bey (Atasev), (4. sınıf Şifre Kâtibi): 1895'te İstanbul'da doğdu. Beykoz Askeri Kundura Fabrikasında dördüncü sınıf katip olarak çalışırken; arkadaşı Ali Şevket Bey'in aracılığıyla Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkan maiyetine dahil oldu. Atatürk'ün ölümüne kadar onun yanında çalıştı. Atatürk'ün ölümünden bir müddet sonra (tahminen 1939'da) vefat etti.

Memduh Bey

18-Mustafa Vasfi Bey (Süsoy), (Yüzbaşı, Karargah Komutanı): 1876'da Tokat'ta doğdu. I. Dünya Savaşı'ndan itibaren Mustafa Kemal'in maiyetinde karargah komutanlığı yaptı. Mustafa Kemal'in emrinden ayrılmadı. Tokat milletvekilliği yaptı. Binbaşı olduktan sonra emekliye ayrıldı. 1934'de hayatını kaybetti.

Mustafa Vasfi Bey

NOT: Bu konu ile ilgili tarama yaptığımızda en kapsamlı çalışmanın Fethi Tevetoğlu tarafından yapıldığı görüldü. Dr. Tevetoğlu, geniş incelemeleri ile 18 kişiyi tespit etmiş. Bunun yanı sıra Prf. Yurdakul ise bu sayıya Sinop Mutasarrıfı Mazhar Müfit ismini de eklemiştir. Eldeki veriler incelendiğinde (şimdilik) net olarak 18 askeri görevli ve Mustafa Kemal Paşa, Samsun'a Çıkanlar listesinde, yukarıdaki gibi tespit edilmiştir. Tüm bunların dışında Tarihçi Murat Bardakçı, 25 gemi mürettebatının da gemide görevli siviller olduğunu tespit etmiştir.

KAYNAKLAR:

1-TEVETOĞLU, Fethi, Atatürk'le Samsun'a Çıkanlar, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., 1987.

2-ÇİLOĞLU, Fahreddin, Kurtuluş Savaşı Sözlüğü, Doğan Kitap, 1999.

3-YURDAKUL, Yurdakul, Atatürk'ten Hiç Yayınlanmamış Anılar, Truva yayınları, 2009, s.62-63.

4-COŞKUN, Alev, 6 Ay, Cumhuriyet Kitapları, 2010.

5-https://samsun.ktb.gov.tr/TR-59808/ataturk39le-samsuna-cikanlar.html 

6-https://www.haberturk.com/bandirma-vapurunu-istanbuldan-samsuna-goturen-ama-golgede-kalan-25-kahraman-denizci-2466652




Ali ÇİMEN