MİLLİ UYANIŞ YURDUMUZUN İŞGALİNE TEPKİLER
BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)
• Sanayi İnkılâbı: Sanayi İnkılabından doğan ham madde ve pazar ihtiyacı, devletler arasında ham madde ve pazar rekabetine, sömürgeciliğe neden oldu. Siyasi birliğini geç tamamlayan Almanya ve İtalya’nın sömürge arayışına girmesi, İngiltere ile bu rekabetin başlamasına sebep oldu. (Temel sebep- Ekonomik neden)
• Fransız İhtilali: İhtilal sonrası doğan milliyetçilik fikri bir akım olarak imparatorlukların içindeki milletleri etkileyerek bu milletlerin isyan etmesine sebep oldu. (Temel sebep- Siyasi Sebep)
• Almanya – Fransa arasında ki maden yönünden zengin olan Alsas-Loren bölgesi sorunu (özel sebep)
• Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile Rusya arasındaki balkanlara hâkim olma mücadelesi (özel sebep)
• Rusların balkanları ele geçirmek için uyguladığı Panslavizm (bütün slavları birleştirme projesi) politikası ve boğazları ele geçirerek sıcak denizlere inme politikası (özel sebep)
• Devletler arasındaki silahlanma yarışı ve bloklaşmalar.
SAVAŞ ÖNCESİ BLOKLAŞMA
İTİLAF DEVLETLERİ İTTİFAK DEVLETLERİ
• İngiltere • Almanya
• Fransa • Avusturya-Macaristan
• Rusya • İtalya
NOT: I. Dünya Savaşı'nı başlatan kıvılcım olay :Avusturya-Macaristan veliahtının (Ferdinant) Bosna Hersek'e bir ziyaret sırasında bir Sırp milliyetçisi Princip tarafından öldürülmesi sonucunda I. Dünya Savaşı başladı.
NOT: İtalya'nın Avusturya-Macaristan ile yaşadığı sınır sorunları; bunun yanı sıra, İngiltere'nin gizli anlaşmalar ile Osmanlı'nın Batı Anadolu kıyılarını ve On iki Ada'yı gizli anlaşmalarla İtalya'ya vaat etmesi gibi nedenlerle İtalya; İttifak Devletleri safından ayrılarak İtilaf Devletlerinin safına geçti.
SAVAŞ SIRASINDA BLOKLAŞMA
İTİLAF DEVLETLERİ İTTİFAK DEVLETLERİ
• İngiltere • Almanya
• Fransa • Avusturya-Macaristan• Rusya • Osmanlı Devleti
• İtalya • Bulgaristan
• ABD
• Yunanistan
• Sırbistan
• Romanya
• Japonya
• Brezilya
NOT: İtalya savaş başladıktan sonra Avusturya- Macaristan'a savaş ilan ederek İtilaf devletlerinin tarafına geçmiştir.(20 Mayıs 1914)
NOT: Mustafa Kemal Osmanlının I. Dünya Savaşına girmesinin çok yanlış olduğunu ve Osmanlının kesinlikle bu savaşın dışında kalması gerektiğini ayrıca Almanya'nın savaşı kaybedeceğini düşünüyordu. ( İLERİ GÖRÜŞLÜLÜK)
Osmanlı Devleti Ve I.Dünya Savaşı
Osmanlı Devleti I.Dünya Savaşı çıktığında tarafsızlığını ilan etti. İtilaf Devletleri de kendi çıkarları açısından bu fikri destekliyordu. Ancak Osmanlı, daha sonra İtilaf devletlerine giderek onların yanında savaşa girmek istediğini söyledi. İngiltere Osmanlıya tarafsız kalırsa kapitülasyonları kaldıracağını belirtti.
NOT: İtilaf devletlerinin Osmanlının savaşa girmesini istememe sebeplerinden biri de aralarında yaptıkları gizli antlaşmalar gereği I. dünya savaşı bittikten sonra Osmanlıyı parçalama düşüncesidir.
Almanların Osmanlıyı Kendi Saflarında İsteme Nedenleri
*Osmanlı Devleti yeni cepheler açarak Almanya'nın üzerindeki savaş yükünü azaltacaktı.
*Osmanlının stratejik ve jeopolitik konumunu kullanılarak İngiltere'nin sömürgelerine giden yollar kesilecekti.
*Halifenin gücünden yararlanarak bütün Müslümanları savaşa sokabilecekti.
*Almanya, Osmanlının yer altı ve yer üstü kaynaklarını kullanacaktı.
NOT: Osmanlı devleti Almanya ile yaptığı görüşme sonrasında yapılan gizli bir antlaşmayla Almanya'nın yanında savaşa girmiştir.
Osmanlının Almanya'nın Yanında Savaşa Girme Nedenleri
*Kaybettiği toprakları geri alma düşüncesi.
*Siyasi yalnızlıktan kurtulma düşüncesi
*Kapitülasyonları kaldırma isteği
*İttihat ve Terakkinin Almanya'nın savaşı kazanacağı düşüncesi ve İttihat Terakkili subayların Alman hayranlığı.
NOT: Osmanlı Devletinin yönetimi İttihat ve Terakki Partisinin elindeydi. İttihat ve Terakki Fırkası (partisi) 1913'te Bab-ı Ali Baskını ile hükümet darbesi yaparak yönetimi ele geçirmişti. Bu partinin en güçlü ismi de Enver Paşa’ydı. Enver Paşa aşırı Alman hayranıydı.
Osmanlının Savaşa Girmesi
Karadeniz'de İngiliz donanmasından kaçan iki Alman gemisi (Goben ve Breslav) Osmanlıya sığındı. İngilizler Osmanlının bu iki gemiyi teslim etmesini istedi. Ancak Osmanlı, bu gemileri satın aldığını söyleyerek gemileri teslim etmedi. Ayrıca GOBEN ve BRESLAV isimli bu gemilerin isimleri YAVUZ ve MİDİLLİ olarak değiştirildi. Bu iki gemi Karadeniz’e geçerek Rusya’ya saldırdı. Böylece Osmanlı savaşa girmiş oldu.
** Osmanlı savaşa girince Şeyhülislam Cihad-ı Mukaddes (kutsal savaş) ilan ederek bütün Müslümanları savaşa çağırdı. Fakat yeterince etkili olmadı.
** İtilaf devletleri daha önceden yaptıkları gizli antlaşmalar doğrultusunda Osmanlı topraklarına saldırdılar.
 |
| İngiltere'nin Osmanlı Sömürgesi İçin Hazırladığı Bayrak |
*İngiltere: Irak, Arabistan( petrol bölgesi)
*Rusya: Boğazlar ve Doğu Anadolu
*Fransa: Güney Anadolu, Suriye
*İtalya: İzmir civarı, Antalya, Muğla, Konya gibi Osmanlı'nın jeostratejik topraklarını ele geçirmek için Osmanlı ile mücadele etmeye başladılar.
Osmanlı’nın Savaşa Girmesinin Sonuçları
* Yeni cepheler açıldı.
* Savaş geniş alanlara yayıldı.
* Almanya’nın savaş yükü azaldı.
* Savaşın süresi uzadı.
OSMANLININ SAVAŞTIĞI CEPHELER
SAVUNMA CEPHELERİ SALDIRI CEPHELERİ Müttefiklerine Yardım Amaçlı Asker Gönderdiği Cepheler
*Suriye-Filistin *Kafkas
*Irak(Basra) *Kanal (Süveyş kanalı) *Galiçya
*Çanakkale *Makedonya
*Hicaz- yemen *Romanya
KAFKAS CEPHESİ
OSMANLI-RUSYA
Sebepleri:
Osmanlı Devleti;
*Doğu Anadolu’yu Ruslardan geri almak. Bakü petrollerinin kontrolünü sağlamak
*Kars, Ardahan ve Batum’u Ruslardan geri almaktı.
*Orta Asya’daki Türkleri birleştirerek Turancılık fikrini gerçekleştirmek.
gibi nedenlerle saldırıya geçti.
NOTLAR:
*Osmanlı’nın 1.Dünya Savaşı’ndaki ilk cephesidir.
*Osmanlı tarafından açıldı. Yani SALDIRI (taarruz) cephesidir.
*Enver Paşa’nın bu cephede düzenlediği Sarıkamış Harekâtı kış şartlarından dolayı başarısızlıkla sonuçlandı. Yaklaşık 90 bin Türk askeri soğuktan, açlıktan ya da hastalıktan şehit oldu.
*Bunun üzerine Ruslar saldırıya geçerek Muş, Bitlis, Erzurum, Erzincan gibi şehirleri aldılar.
*Osmanlı bu cephede YENİLDİ.
*Mustafa Kemal, Çanakkale Cephesinden sonra, bu cepheye atanınca Muş ve Bitlis’i 1917'de Ruslardan geri aldı.
*Rusya, İttifak Devletleri ile 3 Mart 1918'de, Brest-Litowsk Antlaşması’nı imzalayarak I. Dünya Savaşından çekilince; Kars, Ardahan ve Batum’u Osmanlı’ya geri verdi.
NOT: Çanakkale savaşlarını Osmanlı kazanınca itilaf Devletleri Rusya’ya yardım edememişti. Bunun üzerine çıkan halk ayaklanması (Bolşevik İhtilali) sonucu Çarlık (krallık) Rusya'sı yıkıldı. Bunun yerine Sovyet Rusya kuruldu. Sovyet Rusya sömürgeciliğe karşı çıktığından Çarlık Rusya'sının İtilaf Devletleri ile yaptığı gizli anlaşmaları kamuoyuna duyurarak Brest-Litowsk Anlaşması ile savaştan çekildi.
TEHCİR (GÖÇ) KANUNU
Osmanlı Devleti’nde Millet-i Sadıka olarak bilinen Ermeniler I. Dünya savaşında Ruslarla birlik olup Doğu Anadolu’ya saldırmışlardı. Rusya I. Dünya savaşından çekilince burada meydana gelen boşluktan yararlanan Ermeniler, Doğu Anadolu’ da katliamlar yapmaya başladılar. Bunun üzerine Osmanlı Devleti 27 Mayıs 1915 tarihinde Tehcir Kanununu (Zorunlu Göç) çıkardı ve zararlı faaliyetlere katılan Ermeni gruplar Güneydoğu Anadolu'nun güneyine ve Kuzey Suriye’ye göç ettirildiler. Buradaki temel amaç Türk ve Ermeni halkının can güvenliğini sağlamaktı.
KANAL CEPHESİ
OSMANLI-İNGİLTERE
*Almanların isteğiyle Osmanlı Devleti İngiltere’nin elinde bulunun Mısırdaki Süveyş kanalına saldırdı.
*Osmanlı tarafından açıldı. Yani SALDIRI (taarruz) cephesidir.
*Amaç: Süveyş kanalını ele geçirerek İngiltere’nin sömürgelere giden yolunu kesmek.
*Osmanlı bu cephede BAŞARISIZ oldu.
*Osmanlı’nın başarısız olmasının sebebi, bölge halkı olan Arapların İngiltere’yi desteklemesidir.
*Daha sonra bu cephenin devamı olarak Sina-Filistin-Suriye cephesinde savaşıldı.
NOT: Arapların İngilizlere yardım ederek Osmanlıya saldırması ÜMMETÇİLİK (İslamcılık) fikrinin işe yaramadığını göstermektedir.
ÇANAKKALE CEPHESİ
OSMANLI-İTİLAF DEVLETLERİ
Sebepleri:
*İngiltere ve Fransa’nın Rusya’ya yardım götürmek istemesi,
*Boğazları ve İstanbul’u ele geçirerek Osmanlı’yı savaş dışı bırakmak
*Savaşı kısa sürede bitirmek.
NOTLAR:
*Bu cephe Osmanlı'nın SAVUNMA cephesidir.
*İlk olarak deniz savaşları yapıldı. Nusret Mayın Gemisi’nin döşediği mayınlar sayesinde deniz savaşlarında Osmanlı başarılı oldu.
*Daha sonra Anafartalar, Conkbayırı ve Arıburnu’nda yapılan kara savaşlarında da Osmanlı başarılı bir savunma yaptı ve İtilaf devletleri geri çekilmek zorunda kaldı.
NOT: Kara savaşlarında Mustafa Kemal’in düşman kuvvetlerinin nerden çıkacağını önceden kestirmesi savaşın kazanılmasında etkili olmuştur. (İLERİ GÖRÜŞLÜLÜK)
Sonuçları:
*Osmanlı Devleti’nin BAŞARILI olduğu tek cephedir.
*Rusya’ya yardım gitmediği için Rusya'da Bolşevik İhtilali oldu ve yönetim değişti. Rusya bütün gizli antlaşmaları açıkladı ve Brest-Litowsk antlaşmasını imzalayarak savaştan çekildi.
*Bulgaristan İttifak devletlerinin yanında savaşa girdi.
*Savaşın süresi 2 yıl kadar uzadı.
*Mustafa Kemal’in askeri dehasını bütün dünya tanıdı.
*Kuvay-ı Milliye ruhu (bağımsızlık ruhu) ortaya çıktı.
*Yenilmez İngiliz Donanması ilk kez bu kadar büyük bir yenilgi aldı.
NOT: Çanakkale Savaşlarındaki bu başarısı Mustafa Kemal’in Kurtuluş Savaşının lideri olmasında etkili oldu.
IRAK (BASRA) CEPHESİ
OSMANLI-İNGİLTERE
*İngiltere’nin saldırısı sonucu başladı.
*Bu cephe SAVUNMA cephesidir.
Sebepleri: İngiltere’nin;
*Kafkasya üzerinden Rusya’ya yardım götürmek istemesi
*Ticaret yollarını denetim altında tutmak istemesi
*Türklerin ve Almanların Hindistan’a olası saldırılarına engel olmak istemesi
*Irak petrollerini ele geçirmek istemesi
NOTLAR:
*İngiltere Irak’ın güneyini işgal etti. Kutül Amare ve Aziziye’ye kadar ilerlediler.
*Türk ordusu Selman-ı Pak Muharebelerini kazandı; Kutül Amare’de Halil Kut Paşa komutasında bir Osmanlı askeri birliği, yaklaşık 8-10 bin civarında İngiliz askerini esir aldı. Tarihe Kut'ül Amare Zaferi (KUT Zaferi) olarak geçen bu başarı, İngilizlerin yeniden toparlanması ile geçici bir başarı olmuştur.
*Daha sonra İngiltere Bağdat’a kadar olan yerleri işgal edip Irak petrollerini ele geçirdi.
NOT: Kutül Amare’de Türk ordusu binlerce İngiliz askerini esir alarak büyük bir destan yazmasına rağmen yenilmiştir.
HİCAZ-YEMEN CEPHESİ
OSMANLI-İNGİLTERE
*Bu cephe SAVUNMA cephesidir.
*İngiltere Araplara toprak vereceğini vaat ederek onları Osmanlıya karşı kışkırttı.
*Osmanlı devleti İngiliz ve Araplara karşı mücadele etti.
*Kutsal yerleri( Mekke-Medine) korumaya çalıştı.
*Osmanlı Devleti bu cephede BAŞARISIZ oldu.
SURİYE-FİLİSTİN- CEPHESİ
OSMANLI-İNGİLTERE
*Osmanlının Kanal cephesindeki başarısızlıktan sonra İngilizler saldırıya geçti.
*Özellikle Alman komutanın yanlış kararları nedeniyle Osmanlı Devleti zor durumda kalmıştır.
*Bu cephe SAVUNMA cephesidir.
*Burada görevli olan, Suriye-Filistin Cephesi Yıldırım Orduları Grup Komutanı Mustafa Kemal, düşman ordusunun ilerleyişini durdurdu. Ancak bu esnada Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşından çekildi.
*Osmanlı devleti bu cephede BAŞARISIZ oldu.
GALİÇYA- MAKEDONYA-ROMANYA CEPHELERİ
Bu cepheler, Osmanlı Devleti’nin toprakları dışındaki cephelerdir. Osmanlı bu cephelere yardım göndermiştir. Osmanlı bu cephelerde müttefiklerine yardım etti.
I.DÜNYA SAVAŞI’NIN SONA ERMESİ
Çanakkale Savaşları’ndan sonra İtilaf devletleri iyice güç kaybetti. ABD, I. Dünya Savaşı sırasında savşta taraf olmadı; savaşa girmedi; ancak İngiltere ve Fransa’ya silah satıyordu. Bunun üzerine Almanya ABD’nin silah taşıyan gemilerini batırınca ABD Wilson İlkelerini yayınladı ve Almanya’ya savaş açtı.
***ABD’nin İtilaf devletleri yanında yer alması sonucunda savaşı itilaf devletleri kazandı. Ayrıca savaşın süresi de kısalmış oldu.
WİLSON İLKELERİ
On dört temel ilkeden oluşan bu ilkeler, ABD başkanı Woodrow Wilson tarafından hazırlandığı için, ABD başkanının adını aldı.
*Yenilen devletler yenen devletlere toprak ve savaş tazminatı ödemeyecek.
NOT: İttifak Devletlerinin teslim olmasını sağlayan maddedir.
*Dünya barışını sağlamak için bir teşkilat kurulacak. (MİLLETLER CEMİYETİ)
*Devletler arası gizli antlaşmalar yapılmayacak.
*Her millet kendi geleceğine kendi karar verecek.(Kendi kaderini kendi tayin hakkı)
NOT: Sömürgeciliğe karşı çıkan maddedir. Ayrıca İmparatorlukların yıkılmasında ve milli devletlerin kurulmasında etkili olmuştur. (Osmanlı için zararlı.) Kurtuluş Savaşı sırasında kurulacak olan yararlı ve zararlı cemiyetler, bu ilkeleri göz önünde bulundurarak hak savunmaları yaptılar.
*Her millet çoğunlukta olduğu bölgede hâkimiyet (sahiplik) kurma hakkına sahiptir.
*Türklerin oturdukları bölgelerde Türk egemenliği sağlanacak.
NOT: Bu madde, Osmanlı Devleti’nin Mondros Ateşkes Antlaşması’nı imzalamada etkili oldu. (Osmanlı için yararlı)
1.DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI
*Uluslararası barışı korumak için Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) kuruldu.
*İmparatorluklar yıkıldı, yerine milli devletler kuruldu.
*Yeni siyasi rejimler ortaya çıktı. ( Faşizm, Sosyalizm, Nazizm)
*Sömürgeciliğin yerine manda ve himaye fikri ortaya çıktı.
*İtilaf devletleri kazandı, İttifak devletleri savaşı kaybetti.
*İngiltere savaştan en karlı çıkan devlet oldu.
*Tank, denizaltı ve kimyasal-biyolojik silahlar ilk kez kullanıldı.
I.DÜNYA SAVAŞI SONUCUNDA İMZALANAN ANTLAŞMALAR
Almanya- Versailles (Versay) Antlaşması
Avusturya - Saınt Germaın Antlaşması
Macaristan – Trianon Antlaşması
Bulgaristan- Nöyyi Antlaşması
Osmanlı Devleti- Sevr Antlaşması
DİKKAT
Barış Antlaşması:
Savaşı tamamen bitiren, gerekli şartların belirlendiği antlaşmaya denir.
Ateşkes Antlaşması:
Savaşın silahlı mücadelesini sona erdiren geçici antlaşmaya denir.
YAZAR: Doğan KILIÇ
Sosyal Bilgiler Öğretmeni
Düzenleme: Ali ÇİMEN
Yorumlar
Yorum Gönder