Wilson İlkeleri Nedir?

WİLSON İLKELERİ

(8 Ocak 1918)

Amerika Birleşik Devletleri’nin I. Dünya Savaşı’na girme koşullarıdır. ABD başkanı ve aynı zamanda uluslararası ilişkiler profesörü olan Woodrow Wilson tarafından yayınlanmıştır.

Wilson İlkelerinde temel amaç barıştır. Savaştan sonra galip gelen ve mağlup olan devletler arasında uyulması gereken kurallar belirtilmiştir. Bir daha böyle büyük bir savaşın yaşanmaması istenmektedir. ABD başkanı Wilson’un ortaya koyduğu 14 madde, genel itibariyle İngiltere ve Fransa’nın sömürgeci çıkarlarına aykırıdır. Fakat ABD’ye bu savaşta ihtiyaçları vardır. Bu arada ilkeler, İttifak Devletleri için de bir umut ışığı olmuştur. ABD ise her ne kadar görüntüde barış amacında olsa da asıl amacı; İngiltere ve Fransa’nın savaş sonrası yeni sömürgeler elde etmesini ve çok güçlenmesini istememektedir. 

Woodrow Wilson

Wilson İlkeleri üç ana ilke etrafında şekillenir:

a) Milletler Cemiyeti’nin (Cemiyet-i Akvam) kurulmasıyla dünya barışını güvence altına alma

b) Halkların özgürlüğü

c) Herkese adil ve eşit davranma

Wilson’un belli başlı ilkeleri şunlardır:

1. I. Dünya Savaşı’nı galip bitiren devletler, mağluplardan toprak almayacak.

YORUM: Amaç, yenenler ile yenilenler arasında düşmanlık tohumları atmamaktır.  Ayrıca sömürgeler elde etmeyi yasaklayan bu madde manda ve himaye fikri ile savaş sonrası delinecektir.

DİKKAT: Bu maddeye güvenen İttifak Devletleri, ateşkes ve barış teklifinde bulunmuşlardır. Osmanlı Devleti de Mondros Ateşkes Anlaşması’nı imzalarken bu maddeye güvenmiştir.

2. Her ulus, çoğunlukta bulunduğu bölgelerde bağımsız bir devlet kurma hakkına sahiptir. (Self Determinasyon)

YORUM: Madde sömürgeciliğin karşıtıdır. Fakat mandacılık fikri bu maddeyi de geçersiz kılacaktır.

3. Savaşı kazanan ülkeler, kaybedenlerden savaş tazminatı almayacaktır.

YORUM: İtilaf Devletleri savaş sonrası ‘’onarım bedeli’’ adı altında savaş tazminatlarını koparacaklardır. Yıllar sonra ise Lozan Anlaşması’nda Türkiye’nin savaş tazminatı isteğini, Wilson İlkeleri’ne aykırıdır, diyerek reddedeceklerdir. Bu çelişki, ilm-i siyasetin inceliğidir.

4. Türklerin çoğunlukta bulunduğu Osmanlı topraklarında bir Türk devleti kurulacaktır. Bu bölgelerde kesin Türk egemenliği sağlanmalıdır.

YORUM: Mondros Anlaşması’nın ünlü 7. maddesi ile İtilaf Devletleri Osmanlı’yı işgal altına almaya başlayınca bu ilkeyi çiğnemişlerdir.

DİKKAT: Anadolu’da kurulan Müdafa-i Hukuk Dernekleri (Yararlı Cemiyetler) bu maddeye dayanarak, yaşadıkları bölgelerin Türk olduğunu kamuoyuna, basın ve yayın yoluyla kanıtlamaya çalışmışlardır.

DİKKAT: Bu madde, 28 Ocak 1920’de Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde ilan edilen Misak-ı Milli kararlarına da etki etmiştir.

5. Osmanlı Devleti’nde yaşayan azınlıklara kendi kendilerini yönetme hakkı verilmelidir.

YORUM: Azınlıklar bu madde ile Anadolu’da bağımsız devletler kurmak istemişlerdir.

DİKKAT: Mondros sonrası Azınlıkların (Rum, Ermeni) kurduğu zararlı cemiyetler, bu maddeyi bir fırsat bilmişlerdir.

6. Ermeniler, çoğunlukta bulundukları Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermeni Devleti kurabileceklerdir.

DİKKAT: Uluslar arası alanda, Ermeni Devleti’nden dolaylı olarak söz eden ilk belge Wilson İlkeleri’dir.  General Harbord Raporu ile ABD burada Türklerin çoğunlukta olduğunu görecektir. ABD, Ermeni Devleti kurulması pahalı geleceğinden olsa gerek bu düşüncesine ara verecektir.

7. Boğazlar, tüm dünya devletlerine açık olacaktır. Boğazların yönetimini uluslar arası bir komisyon üstlenecektir.

DİKKAT: Boğazlar Komisyonu, bundan başka sırasıyla Mondros Ateşkes Anlaşması, Misak-ı Milli Kararları, Sevr Anlaşması, Lozan Anlaşması’nda da yer almıştır. 1936 Montrö ( Montreux) Boğazlar Sözleşmesi ile Boğazlar Komisyonu kaldırıldı.

8. Devletlerarası gizli diplomasiye son verilecektir. Barış anlaşmaları açık olarak yapılmalıdır.

YORUM: Gizli anlaşmalar, hukuken geçersiz sayılmıştır.

9. Devletler arasındaki sorunlar, devletlerin temsilcilerinden oluşan ve eşitlik ilkesi doğrultusunda kurulacak bir kurul tarafından çözümlenmelidir.

YORUM: Bu madde ile savaş sonrası Milletler Cemiyeti kurulmuştur. II. Dünya Savaşı’nın çıkması, Milletler Cemiyeti’nin etkisizliğini ortaya koyar. Bazı devletlere büyük devlet statüsü tanınması ve ‘cemiyetin ’Yenenler Kulübü’’ özelliği göstermesi, cemiyetin eşitsizlik üzerine oturduğuna da işarettir.

10. Ülkeler arasındaki silahlanma yarışı sona ermelidir.

11. Alsas- Loren (Alsace-Lorraine) Fransa’ya verilmelidir.

12.Polonya, Belçika yeniden kurulmalıdır.

13. Uluslar arası ekonomik engeller kaldırılmalı, devletler arasında eşitlik sağlanmalıdır.

14. Karasuları dışındaki denizlerde tam serbestlik sağlanmalıdır. 

YORUMLAR: Wilson İlkeleri maddeleri arasında; boğazlar, ticari ve ekonomik koşullar gibi maddeler de yer almıştı. ABD, sömürgeciliği engellemeye çalışmış, her millete kendi kaderini kendi tayin hakkını vermişti. Amerika, eğer sömürgecilik yıkılırsa dünya ticaretine kolaylıkla ağırlığını koyabileceğini düşünmekteydi.

Sömürgeciliğin yıkılış teorisi Wilson İlkeleri’ne aittir. Fakat uygulaması Türkiye tarafından yapılmıştır. Türk Kurtuluş Savaşı sömürgeciliğe karşı zaferi kazanmıştır.

Değerli Öğrenciler; Mondros Ateşkes Anlaşması, Zararlı-Yararlı Cemiyetler, Misak-ı Milli Kararları konularının Wilson İlkeleri konusu ile bağlantılı olduğuna dikkat ediniz.

Hazırlayan: Ali ÇİMEN

Wilson İlkeleri